Epitafia i płyty nagrobne na Śląsku

Witaj na mojej stronie

Wędrując poprzez miasta, miasteczka i wioski Śląska, poczynając od Cieszyna a kończąc na Zielonej Górze, poznajemy ich piękno i wspaniałe zabytki, które są opisane nie tylko w przewodnikach ale także na stronach internetowych. Ale brakuje pośród nich takich, które również mówią nam o przeszłości tych ziem lecz są przeważnie skryte za solidnymi drzwiami kościołów. Mam na myśli epitafia i płyty nagrobne osób, które miały duże znaczenie w swoich nierzadko odległych czasach, bowiem liczą sobie po kilkaset lat. Najwięcej płyt nagrobnych znajduje się w małych wiejskich kościołach, które niestety nie są eksponowane ani w przewodnikach, ani w sieci. Opisał je wprawdzie w większości ale tylko do początku XVIII wieku, na przełomie XIX i XX wieku historyk Hans Lutsch, lecz duża ich liczba poszła w zapomnienie. Może dlatego, że na płytach tych, czy epitafiach znajdują się obco brzmiące dla wielu nazwiska a opisy są w języku niemieckim lub po łacinie. Lecz i one stanowią o naszej historii, gdyż przez kilkaset lat właścicielami na terenach Śląska były rody pochodzące z połowy Europy. Przecież przez wiele lat oni tutaj żyli a także umierali. W tym elektronicznym opracowaniu pragnę przybliżyć wizerunki epitafiów i płyt nagrobnych, choć zdaję sobie sprawę, że nie będzie to łatwe. Wprawdzie pod koniec XIX wieku ukazała się pozycja Schlesiens-Grab-Denkmale und Grab-Inschriften, Alphabetisch und Chronologisches Register der Graf Hoverdenschen Sammlung (H. I- IV, Breslau 1870-1872), lecz inwentaryzacja ta nie dość iż jest niepełna, to jeszcze praktycznie nie do zdobycia, a z pewnością byłaby dla mnie pomocna w opracowaniu tych zabytków. W moim opracowaniu bazuję na przeróżnych pozycjach, m.in. znajdującym się w Internecie wykazie zabytków Dolnego Śląska oraz wydanym przed laty Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, którego mam niestety, tylko kilka zeszytów. Pomocnym w opracowaniu jest wspaniała strona internetowa „Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach” prowadzona przez niestrudzonego badacza Śląska północno-zachodniego Tomka Mietlickiego. Na niej są bardzo szczegółowe historie poszczególnych miejscowości okraszone zarówno zdjęciami aktualnymi, jak również praktycznie „perełkami” z przeszłości. Dużo zdjęć znajduje się także na wspaniale prowadzonym portalu Dolny Śląsk, znajdującym się na serwerze Hydralu, gdzie ludzie, którzy kochają historię i nie tylko publikują swoje materiały i zdjęcia oraz bliźniaczym Fotopolska. Szkoda tylko, że twórcy stron internetowych poszczególnych miejscowości, szczególnie tych mniejszych, nie są na tyle dokładni i nie umieszczają na swoich stronach jakże pięknych epitafiów i płyt nagrobnych, a mają je przecież na wyciągnięcie ręki. A w niektórych przypadkach jest ich naprawdę dużo i warte są pokazania, chociażby prawie sto płyt nagrobnych w Żelaźnie koło Kłodzka, czy szeregu płyt w Krosnowicach i Starym Wielisławiu, również koło Kłodzka. Na szczęście płyty te są na zewnątrz, bowiem osobom spoza danej miejscowości trudno jest obecnie wykonywać zdjęcia w kościołach, gdyż przez większą część dnia są one zamknięte, a pozyskanie klucza często graniczy z cudem. Dlatego mam ogromną prośbę do osób, które nie tylko zajmują się historią danych miejscowości lecz również takich, którym leży na sercu chociażby wypromowanie danej miejscowości, aby przysyłały na mój adres mailowy zdjęcia epitafiów i płyt nagrobnych. W każdym wypadku zaznaczę, kto jest autorem danych zdjęć.
Pragnąłbym tutaj także wymienić twórców portalu Pałace Śląska, Karolinę Koszarską oraz Damiana Dąbrowskiego i podziękować im za wspaniałe opisy i zdjęcia, nie tylko pałaców ale także innych obiektów, ważnych dla historii naszego regionu. Chciałbym także podziękować Eckhardowi Huth z Drezna za wspaniałe zdjęcia miejscowości zachodniej części Śląska. Podziękowania należą się także pani Małgorzacie Stankiewicz, historykowi sztuki z Wrocławia za pomoc przy analizowaniu niektórych inskrypcji.
W linkach znajdujących się po prawej stronie są nazwy powiatów, ale odnoszą się one także do miast powiatowych. Nie silę się aby zrobić z mojej strony jakieś opracowanie naukowe lecz chciałbym przybliżyć historię zamkniętą w kamieniach.

Epitafium (z gr. ἐπιτάφιος epi-taphios, "nad grobem", "na kamieniu nagrobnym") – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku upamiętniający zmarłego, jak również sam pomnik w postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą, np. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce. Epitafium może zawierać portret zmarłego (malowany lub płaskorzeźbiony) albo scenę figuralną, a także odpowiednie symbole i alegoryczne atrybuty. Epitafia stanowią charakterystyczne elementy architektoniczne wystroju wnętrz kościołów.

Płyta nagrobna jest to jakby pomnik na grobie zmarłego. Architektonicznie jest ona częścią grobowca ale nie zawsze, bo płyty umieszczane były częstokroć w murach, a więc nie nad grobami. Płyty najczęściej wykuwane były w piaskowcu, granicie lub marmurze. Niejednokrotnie przedstawiały postacie zmarłych z krótkim opisem wokół płyty. Umieszczane były zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz kościołów a także w murach cmentarnych.

Literatura przedmiotu:
Czechowicz Bogusław - Nagrobki późnogotyckie na Śląsku - Wrocław 2003
Kębłowski Janusz - Renesansowa rzeźba na Śląsku, 1500 - 1560 - Poznań 1967
Hanna Kozaczewska-Golasz - Mauzolea i kaplice grobowe od XVI do początku XX wieku w dawnym województwie legnickim - Wrocław 2001
Hans Lutsch - Die Kunstdenkmäler Schlesien - Breslau 1889-93
Jan Harasimowicz - Mors Janua Vitae - Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji - Wrocław 1992
Paul Knoetel - Die Figurengrabmäler Schlesiens - Kattowitz 1890
Günther Grundmann - Gruftkapellen des achtzehnten Jahrhunderts in Niederschlesien und der Oberlausitz - Strassburg 1916
Ludwig Burgemeister, Günther Grundmann - Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau - Breslau 1934
Barbara Milewska-Waźbińska - Ars epitaphica. Z problematyki łacińskojęzycznych wierszy nagrobnych - Warszawa 2006
Jarosław Nowaszczuk - Miejsca wspólne łacińskich epitafiów epoki renesansu - Szczecin 2007
Barbara Trelińska - Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce - Lublin 1991
Jarzewicz Jarosław - Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w Polsce. Studia o formie i treściach ideowych - Poznań 1997
Nowaszczuk Jarosław - Miejsca wspólne łacińskich epitafiów epoki renesansu - Szczecin 2007
Nowaszczuk Jarosław - Wierszowane epitafia łacińskie w Polsce - Szczecin 2009