Wstęp

Koncepcja kontynuacji wydawnictwa Schlesische Regesten doprowadzonego do 1342 r. powstała przed dwudziestu laty w nie istniejącej już dziś Katedrze Historii Śląska Uniwersytetu Wrocławskiego z inicjatywy jej założyciela i kierownika, prof. Karola Maleczyńskiego. Inicjatywa ta zrodziła się w ścisłym związku z budzącymi się zainteresowaniami historią ziem odzyskanych i podejmowaniem wówczas przez polskich badaczy prac monograficznych i historycznych z zakresu dziejów Śląska, których prowadzenie i pełniejsze wyniki zależały w dużej mierze od zebrania rozproszonego w różnych wydawnictwach lub w ogóle nie znanego dotąd materiału dokumentarnego zachowanego w zbiorach archiwalnych. Sprawę uzupełnienia istniejących regestów śląskich źródłami nowymi odłożono świadomie na czas późniejszy, zważywszy, że od 1945 r. trwała już praca nad szeroko pomyślanym kodeksem dyplomatycznym Śląska, mającym wedle pierwotnych projektów objąć zbiór dokumentów co najmniej do l 250 r.
Z tych przesłanek wychodząc, rozpoczęto w 1952 r. zbieranie materiałów do regestów śląskich za lata 1343-1526. Objęcie kwerendą wstępną od razu tak długiego okresu miała teoretycznie swoje uzasadnienie w potrzebach nauki polskiej koncentrujących się wokół nowej, w pełni naukowej syntezy historii Śląska, a także w podkreślonym wyżej rozproszeniu materiału źródłowego, którego zebranie w jedną, uporządkowaną całość i udostępnienie poprzez publikację szerokiemu kręgowi badaczy, było niewątpliwie jednym z pilniejszych zadań wrocławskiego środowiska naukowego. Starano się więc nadać pracy od razu taki rozmach, aby zbieranie materiału zakończyć w przeciągu mniej więcej dziesięciu lat, a potem przystąpić do jego opracowywania i ogłaszania drukiem. Jak się później okazało, plany te wykraczały poza realne możliwości kadrowe i finansowe i nie zostały po dziś dzień w całości zrealizowane.
Wracając do sprawy organizacji i kierunków prowadzonej kwerendy, zaznaczyć trzeba na wstępie, że w pierwszym jej etapie ze zrozumiałych względów pozostawiono na boku łatwo dostępne, drukowane wydawnictwa źródłowe zawierające tematyczne zbiory dokumentów śląskich w ramach serii Codex diplomaticus Silesiae, oraz inne dyplomatariusze. Główny nacisk położono natomiast. na archiwalia (zachowane oryginały, repertoria, kopiarze, inwentarz) oraz równoległe poszukiwania w czasopismach historycznych i literaturze monograficznej, publikujących nie znane skądinąd, a często już nie istniejące dokumenty.
Najważniejszym terenem poszukiwań było Archiwum Państwowe i Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, gdzie zachowała się główna masa poszukiwanych źródeł. Kwerendą objęta także inne krajowe placówki archiwalne, ale w przeciwieństwie do tamtych zbiorów nie została ona w pełni zrealizowana. Jeśli idzie o poszukiwania zagraniczne, to w formie jedynie sondażowej objęły one Austrię, Czechosłowację i NRD.
Jeszcze większym ograniczeniom w stosunku do wstępnych założeń poddana została kwerenda w literaturze historycznej. Najpierw (1960 r.) zrezygnowano z poszukiwań dokumentów do okresu 1400-1526, później, gdy i te cięcia nie gwarantowały przygotowania do druku pierwszego tomu regestów 1343-1352 planowanego na 1965 r., zdecydowano się na zaniechanie przeglądania wszystkich publikacji i ograniczenie się tylko do wybranych pozycji typu większych monografii miast i innych miejscowości śląskich, cytujących obficie źródła dyplomatyczne przechowywane niegdyś w archiwach państwowych i prywatnych. Jest więc jasne, że zgromadzony dotąd materiał do Regestów nie jest kompletny. Według jednak ogólnego rozeznania osób, które od początku w tej kwerendzie uczestniczyły, braki nie powinny wynieść więcej, jak około 10 % całości zachowanych dokumentów lub wzmianek o nich z lat 1343-1400. Jeśli zważymy, że powstała kartoteka Regestów liczy obecnie ponad 20 000 zapisów, co odpowiada w przybliżeniu kilku tysiącom dokumentów, to uświadomimy sobie, iż przy ograniczonych środkach i częściowych niepowodzeniach wynikłych zarówno z subiektywnych, jak i obiektywnych przeszkód, dokonano wiele.
Początkowo prace formalnie były prowadzone w Zakładzie Historii Śląska IH PAN, w ramach którego przyznano dwa półetaty dla osób pracujących przy Regestach i Kodeksie dyplomatycznym. Później prace finansował bezpośrednio IH PAN w formie umów zlecanych. Liczba osób opłacanych w ten sposób wahała się od trzech do pięciu (łącznie z kierownikiem prac prof. Karolem Maleczyńskim). Były to stanowczo niewystarczające siły w stosunku do tak szeroko zakrojonych zamierzeń. Toteż od początku w pismach kierowanych do IH PAN spotykamy się z ponawianiem postulatów wydatnego zwiększenia personelu pracującego nad Regestami. W wyniku tych zabiegów dopiero w 1957 r. liczba osób zatrudnionych przy Regestach zwiększyła się do czterech, a później do pięciu. Te właśnie trudności finansowe i kadrowe skłoniły kierownika prac, prof. Karola Maleczyńskiego, do ograniczenia kwerendy tak pod względem chronologicznym, jak i rzeczowym.
W 1964 r. IH PAN przerwał w ogóle finansowanie Regestów, wprowadzając je tylko do swoich planów wydawniczych. Dalsze prace w zakresie kwerend prowadzone były w oparciu o dotacje uniwersyteckie, a kiedy i te w 1969 r. zostały przerwane, trzeba było w końcu zrezygnować z umów na prace zlecone i przerwać dalszą kwerendę.
W takiej sytuacji wydało się rzeczą wskazaną szukać nowych rozwiązań, aby cały dotychczasowy wysiłek nie poszedł na marne. Objąwszy w 1969 r. po zmarłym prof. Karolu Maleczyńskim kierownictwo Zakładu Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki, postanowiłem przystąpić do wstępnego opracowywania siłami zakładowymi zgromadzonych już materiałów i sukcesywnego przygotowywania ich do druku.
Wacław Korta


Przygotowana publikacja elektroniczna pięciu tomów Regestów śląskich, które zostały opracowane przez zespół pod kierunkiem Wacława Korty zawiera łącznie 3654 regesty i jest kontynuacją opracowania Grünhagena Schlesische Regesten, które zostało zakończone na roku 1342 i zawiera 6988 regestów.


WYKAZ SKRÓTÓW

  • A - Archiwum
  • AA - Archiwum Archidiecezjalne
  • A. f. schl. Kirchengesch. - Archiv für schlesische Kirchengeschichte
  • AP - Archiwum Państwowe
  • b. - beati
  • Bergh. - Berghianus
  • Bresl. Urkb. - Breslauer Urkundenbuch, wyd. G. Korn, Wrocław 1870
  • Bretholz, Geschichtsquell. - Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz, t. VI, z. 1-2, Kłodzko 1926-1927
  • CDL Sup. - Codex diplomaticus Lusatiae Superioris, wyd. G. Köhler, t. I, Zgorzelec 1856
  • CDM - Codex diplomaticus Moraviae, wyd. P. Ritter v. Clumecky, t. VII, Brno 1856
  • CDS - Codex diplomaticus Silesiae, t. XXXIV, Wrocław 1857-1927
  • CDMP - Codex diplomaticus Maioris Poloniae, t. II, Poznań 1878
  • dok. - dokument
  • DOZA - Deutsches Orden Zentral Archiv
  • fer. - feria
  • Hs. - Handschrift
  • Id. - Idy
  • Kal. - Kalendy
  • Lehns u. Besitzurk. - Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, wyd. C. Grünhagen, H. Markgraf, t. I-II, Lipsk 1883
  • Lib. - Liber
  • łac. - łaciński
  • m. - miasta
  • MBV - Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, t.I, Praga 1903
  • MPL - Monumenta Poloniae et Lithuaniae, wyd. A. Theiner, t. I, Rzym 1860
  • MitteiL. d. schl. Gesellsch. f. Volkskunde - Mitteilungen der schlesischen Gesellschaft fur Volkskunde, t. I, Wrocław 1895
  • Non. - Nony
  • oryg. - oryginał
  • por. - porównaj
  • przyp. - przypis
  • R. - Regesten
  • RBM - Regesta Bohemiae et Moraviae, t. IV, Praga 1896; t. V, cz. 1-2, Praga 1955- 1960
  • Rep. - Repertorium, Repozytura
  • rkp. - rękopis
  • R. z: schl. Gesch. - Regesten zur schlesischen Geschichte CDS, t. VII, XVI, XXII, XXIX, XXX, Wrocław 1875 i n.
  • s. - strona
  • Siles. rer. script. - Silesiacarum rerum scriptores, wyd. F. W. Sommersberg, t. I-III, Lipsk 1729-1732
  • SRL - Scriptores rerum Lusaticarum, t. I- IV, Zgorzelec 1839
  • syg. - sygnatura
  • tabl. - tablica
  • Tzschoppe-Stenzel, Urks. - Urkundensammlung zur Geschichte der Stadte, wyd. G. A. Stenzel, G. A. Tzschoppe, Hamburg 1832
  • Urk. d. Stadt Löwenberg - Urkunden der Stadt Lhwenberg, wyd. H. Wesemann, Lwówek 1885
  • Urk. z. G. d. Bisth. Breslau - Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau, wyd. G. A. Stenzel, Wrocław 1845
  • Urkb. d. Stadt Liegnitz - Urkundenbuch der Stadt Liegnitz, wyd. F. W. Schirrmacher, Legnica 1866
  • Urkb. d. Stadt Münsterberg - Urkundenbuch der Stadt Münsterberg, wyd. P. Bretschneider, t. II, Ziębice 1932
  • Urks. z. G. d. Fürst. Oels - Urkundensammlung zur Geschichte des Fürstenthums Oels, wyd. W. Haeusler, Wrocław 1883
  • Volkmer-Hohaus, Geschichtsquell. - Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz, wyd. Volkmer i Hohaus, t. I, Bystrzyca 1883
  • Z. f. G. Schl. - Zeitschrift für Geschichte Schlesiens, Wrocław 1855 i n.